In het eerste artikel over de pilot Wroeten met meelwormen bleek al dat levende meelwormen veel te bieden hebben aan varkens. Herman Vermeer en Rowin Batterink vertelden daarover. In dit tweede artikel gaat onderzoeker Vivian Witjes verder in op de opzet van de pilot. Biologisch varkenshouder Jan van Hoef legt uit welke mogelijkheden hij nog meer ziet voor insecten, en waarom.

Vivian Witjes is als PhD-student aan de Universiteit Utrecht betrokken bij de pilot Wroeten met meelwormen. Deze pilot wordt een onderdeel van haar proefschrift. ‘Bij een eerdere pilot keken we naar positieve en negatieve welzijnsindicatoren bij varkens. Bij deze pilot is de vraag: kunnen levende insecten een positieve bijdrage leveren aan die welzijnsindicatoren? Simpel gezegd: maakt het zoeken naar insecten varkens gelukkiger?’

Intelligent

‘Dat de meelwormen langzaam naar beneden vallen in het stro, maakt deze pilot uniek. De varkens moeten ze zoeken. Daarmee creëren we een wat natuurlijker situatie,’ legt Vivian uit. ‘In bijvoorbeeld een bos zoeken ze ook op de grond naar insecten, wortels of wat dan ook. Omdat varkens zo intelligent zijn, zijn ze doorgaans geïnteresseerd in dingen die bewegen, van vorm veranderen of die je kapot kunt maken. Dus een plastic bal is niet boeiend, maar een kartonnen doos waarop je kunt kauwen en die je kunt scheuren, is wel interessant voor ze. Een worm die ervandoor kruipt, vinden ze ook leuk.’

Indicatoren

Vivian heeft nog heel wat uren aan camerabeelden te bekijken: ‘In deze pilot hebben we camera’s opgehangen boven tien hokken, met twintig varkens per hok. Per hok kozen we vier varkens uit om meer in detail te onderzoeken. We bekijken of we op individueel niveau gedragsveranderingen kunnen waarnemen. Ook kijken we naar biomarkers in het bloed en haar als welzijnsindicatoren. Ik ben nog aan het uitzoeken welke indicatoren een aanwijzing zijn voor gelukkige varkens. Als we deze indicatoren helder hebben, houden we die aan tegen alle door ons verzamelde informatie en hopen we patronen te zien. Over het welzijn van de varkens in relatie tot levende meelwormen kunnen we nu dus nog geen conclusies trekken.’

Infraroodsensor

Wat betreft de activiteit van de dieren is Vivian het eens met de conclusies van Herman en Rowin (zie het eerste artikel): varkens die levende meelwormen krijgen, zijn actiever. Dat was duidelijk waarneembaar: ‘We hebben boven elk hok ook een passieve infraroodsensor opgehangen. Die neemt elke tien seconden waar hoeveel beweging er is in een hok. We zien duidelijk dat er veel meer activiteit is in de hokken waar ze de wormen krijgen. In de natuur zijn varkens zo’n 70 tot 80 procent van hun tijd aan het wroeten, dus mooi om te zien hoe meelwormen dat wroetgedrag stimuleren.’

Toekomst

Biologisch varkenshouder Jan van Hoef uit Harskamp is evenals Rowin Batterink aangehaakt bij deze proef. Jan ging in 2017 over van gangbare naar biologische varkens. Begin 2023 belandde hij in een medische molen, waarvan hij nog herstellende is. Bevlogen vertelt hij: ‘Ik zie een toekomst voor meelwormen. In de beginfase van jonge dieren – kuikens en biggen – en eventueel in de eerste week van vleesvarkens bieden insecten echt een toegevoegde waarde. Het reële verhaal is wel dat die extra kosten voor een beter dierenwelzijn (mede) moeten worden betaald door de consument. Daarnaast kunnen insecten, ivm hun eiwitpatroon, een rol spelen in de stikstofreductie als je ze voor biologische varkens en kippen zou kunnen toevoegen aan het voer.’

Minder verlies

Meelwormen en een lagere stikstofemissie, hoe zit dat? ‘Door het aminozurenpatroon van insecten kun je je eiwit met één, misschien wel anderhalve procent laten dalen in je totale rantsoen met dezelfde aminozurendekking die je nu ook hebt. Dat betekent dat je minder input hebt, en dus ook minder verlies. Daar liggen grote kansen voor de landbouwhuisdieren. Daarnaast hoop ik dat het op termijn mogelijk en toegestaan wordt om delen van insecten toe te voegen. Alleen moeten van die delen de goede specificaties bekend zijn en moeten ze verkrijgbaar zijn. Zo ver zijn we nog niet.’ Jan heeft via LinkedIn contacten met mensen in het Midden- en Verre Oosten, waar ze al verder zijn op het gebied van insecten. Voorzichtigheid is echter geboden: ‘Er worden op de Chinese markt veel wormen gedumpt, die resten antibiotica, zware metalen en groeistimulanten bevatten. Die wil je niet.’

Geluiden

Net als bij Rowin weten Jans varkens precies wanneer er wormen arriveren. ‘Als je de stal in loopt, weten de betreffende hokken al wat ze krijgen. Ik ben bewust op steeds verschillende momenten op de dag de wormen gaan brengen, maar dat maakte geen verschil. Misschien ruiken ze de meelwormen, geen idee. Maar er is iets dat ze triggert.’
Het viel Jan ook op dat de varkens middels geluiden reageren op wat ze aangeboden krijgen.
‘Een varken knort en dat is het, dacht ik altijd, maar ik las dat er maar liefst 26 verschillende varkensgeluiden zijn. Ik ben erop gaan letten. Zo stond ik laatst met de veearts tussen 200 varkens. Drie begonnen een hoog geluid te maken. Al snel kwamen er drie andere, grote varkens aan om ons het hok uit te werken. Kennelijk hoorden we een onderling waarschuwingssysteem waar de sterksten op reageerden. Zoiets ontdek je als je goed naar dieren gaat kijken. Dat vind ik ook interessant aan meelwormen: hoewel geen zoogdieren, zijn het dieren met unieke eigenschappen die je moet gaan leren begrijpen.’

Chitine

De markt voor meelwormen is nog klein. Ziet Jan toekomst voor de inzet van deze en andere insecten in de dierhouderij? ‘Wat ik al zei,’ verwijst Jan naar het begin van zijn verhaal: ‘Bij de start van kuikens en biggen. Want dan mag voer geld kosten. Ik ben ervan overtuigd dat luxe voer – en insecten is het meest luxe voer dat er momenteel is – in die fases zich uitbetaalt. Je hebt ook acht tot tien procent minder uitval. Dat heeft onder andere te maken met de olie, eiwitten en chitine die insecten bevatten. Chitine wordt gebruikt in bepaalde kankermedicijnen; deze stof in combinatie met insectenolie en eiwit heeft een prebiotische werking.’

Er zijn echter nog wat hobbels te nemen, weet Jan: ‘Vooral op het gebied van wet- en regelgeving. En dat gaat langzaam. Maar we kunnen door middel van insecten laagwaardige grondstoffen opwaarderen tot hoogwaardige eiwitten. Dat is zeker onze inspanning waard.’