Wat hebben varkens met insecten en wat doen insecten in een varkenshok? Niets, zou je zeggen. Meelwormen en varkens lijken echter een uitstekende combinatie. In de pilot Wroeten met meelwormen worden meelwormen als hokverrijking vanuit een tonnetje aan de varkens aangeboden. De pilot loopt deels nog en nog niet alle data zijn al verwerkt, maar de gedane observaties duiden op een positief effect. Varkenshouder Rowin Batterink en onderzoeker Herman Vermeer vertellen.
Een van de bijzonderheden aan deze pilot is de aanzet. Waar doorgaans een onderzoek wordt geïnitieerd en deelnemers aanhaken, kwam in het geval van de meelwormen het initiatief juist bij een deelnemer vandaan: biologisch vleesvarkenshouder Rowin Batterink. Rowin koos in zijn zoektocht naar een toevoeging aan zijn bedrijf – boerderij Het Witte Water in Nijkerk – voor het kweken van meelwormen. Dit doet hij nu ruim drie jaar. ‘We gooiden wel eens wat afval van de meelwormen bij onze varkens. Restjes voer, dode, oude wormen… alles aten ze op. Zo ontstond de vraag: wat kunnen meelwormen voor varkens betekenen? De proeven met levende wormen zijn onderdeel van een groter POP3-project Duurzame Eiwitten. Ook deel twee van de proef is gestart: hierin hebben we de meelwormen verwerkt in de varkensbrok. Deze brok wordt gevoerd op een gangbaar varkensbedrijf. Op ons bedrijf hebben 400 varkens meegedaan in de pilot- en controlegroep met levende meelwormen, in twee rondjes van elk drie maanden.’
Skal-certificering
Meelwormen passen qua voedingswaarde uitstekend in het rantsoen van onder andere kippen en varkens, omdat ze veel hoogwaardige nutriënten bevatten, zoals eiwit, natrium, kalium, ijzer, zink en vitamines B1 en B12 en insectenolie. Lastig is echter dat er nog geen SKAL-certificering is voor meelwormen. Omdat Rowin biologisch boert, worden de levende wormen daarom als hokverrijking aangeboden en niet als (een deel van het) voer.
In deze proef werd dus gekozen voor een tweeledige opzet:
- Meelwormen ingemengd in het krachtvoer voor gangbare varkens. ‘We gaan in deze proef kijken of we zo een deel van de grondstoffen kunnen vervangen,’ legt Rowin uit. ‘Wat betekent dat voor de groei, welzijn en gezondheid van de dieren? Daar ben ik heel benieuwd naar.’
2. Levende meelwormen als ‘hokverrijking’. Ze vallen vanuit een tonnetje op de grond in het varkenshok, wat het wroetgedrag van de varkens stimuleert.
Substraat
Meelwormen hebben een aantal bijzondere eigenschappen, vertelt Rowin. Zo zijn ze superefficiënt: ‘Op weinig vierkante meters kun je met weinig water en grondstof veel eiwit kweken, met ook nog eens nauwelijks uitstoot. Ze passen dus goed in de ambities van de huidige politiek. Het droogvoer bestaat uit granen en restanten vanuit bakkerijen. Meelwormen leven eigenlijk in hun eigen voer, in het substraat. Dat eten ze op. De frass, de uitwerpselen van de meelwormen, blijft ook in de bak en wordt deel van het substraat. In een hele cyclus eten ze vier keer hun eigen excretie op. Zero waste, zeg ik altijd.’
Ritme
In de pilot met de levende meelwormen werden in verschillende hokken tonnetjes met een spiraal opgehangen. In elk tonnetje ging een paar honderd gram meelwormen. Dat hadden de varkens héél snel door: ‘Na een dag of drie kon ik het hok bijna niet meer in,’ vertelt Rowin, ‘omdat ze al wisten dat ik nieuwe wormen bracht.’ Daarbij was de baas van het hok als eerste aan zet. ‘We zagen de varkens een eigen ritme ontwikkelen, ook afhankelijk van hun positie in de groep. Er zitten genoeg wormen in een tonnetje zodat ze allemaal kunnen zoeken en eten, maar gezondheidsaspecten waren in deze pilot met levende meelwormen lastig te onderzoeken. Je weet immers niet precies hoeveel welk varken binnenkrijgt. Wel hebben we kunnen constateren dat alle varkens aan de beurt komen.’
Wroetschijf
WUR-onderzoeker Herman Vermeer herkent wat Rowin zegt. ‘In het begin was het dringen, maar daarna was er tijd en ruimte genoeg zodat elk varken wat kon opsmikkelen. Ik was bang dat veel wormen vertrapt zouden worden, met zo’n plakkerige laag op de vloer als gevolg, maar dat gebeurde niet. Alle wormen gingen op. Die varkens pikken als een kip de wormen van de vloer. Hun neus, lippen en wroetschijf zijn zó gevoelig. Varkens vullen graag een groot deel van hun tijd met exploreren en foerageren. De meelwormen dienen dus een dubbel doel: hokverrijking én een beetje voedingswaarde. Belangrijk daarbij is een dichte vloer. Varkens zoeken en scharrelen, ze eten met hun kop naar beneden. De wroetschijf is gemaakt om naar beneden gericht bezig te zijn. Kijk maar naar de hellingshoek van de neus. Een varken heeft tijd zat en met hokverrijking bied je ze een natuurlijke gelegenheid om de dag door te komen. Hokverrijking kan daardoor ook een middel zijn om staartbijten te voorkomen.’
Kostbaar
Levende, actieve meelwormen zijn voor varkens interessanter omdat die bewegen. Toch is Herman ook geïnteresseerd in de toegevoegde waarde van insecten verwerkt in krachtvoer. ‘Normaal gesproken worden insecten gedroogd, gemalen en wordt er meel van gemaakt. Je krijgt dan kwalitatief hoogwaardig spul dat ook heel geschikt is voor humane voeding, en kostbaar. Daar zit ook de beperkende factor. Een beetje insectenmeel in het rantsoen voor jonge dieren, zoals biggen, lijkt me uitstekend. Maar voor oudere dieren wordt het te duur. Althans, op dit moment. Een pilot zoals deze is echter ook een vingeroefening, om wijzer van te worden en verder te denken. Misschien komen er in de toekomst nog andere insecten? Of andere methoden, waarbij je op allerlei soorten reststromen insecten kweekt? Dit is een jonge sector, er zijn nog zoveel ontwikkelingen mogelijk.’
